ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΤΩΝ Α΄ ΖΩΝΗΣ
1. Αγγελική Γιαννικοπούλου, καθηγήτρια, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ε.Κ.Π.Α.
«Από το κείμενο στο βιβλίο αντικείμενο: Τα “περίεργα” εικονογραφημένα βιβλία»
Είναι προφανές ότι το βιβλίο, εκτός από κείμενο, είναι πάντοτε και αντικείμενο με συγκεκριμένο σχήμα, μέγεθος, υφή, οσμή. Μάλιστα στην εποχή μας, για πολλά από τα βιβλία που κυκλοφορούν στην Ελλάδα και διεθνώς η υλικότητα κρύβει εκπλήξεις καθιστώντας την ανάγνωσή τους μια πολύ ιδιαίτερη εμπειρία. Πλέον υπάρχουν βιβλία με εικόνες που ξεπετάγονται τρισδιάστατες, σε περίεργα σχήματα, με χάρτινες πόρτες που ανοιγοκλείνουν, με πληθώρα υλικών που προσφέρουν διαφορετικές απτικές εμπειρίες, βιβλία που φωτίζουν στο σκοτάδι, ή μυρίζουν, βιβλία με ήχους ή κίνηση, με φύλλα από χοντρό χαρτόνι ή πανί, βιβλία με εγκοπές και τρύπες, και πλήθος άλλων που η πρωτοτυπία τους δεν φαίνεται να έχει τέλος, αφού καινούργιες εκδόσεις προσφέρουν συνεχώς στο αναγνωστικό κοινό βιβλία με νεωτερικά στοιχεία υλικότητας.
Σκοπός του εργαστηρίου είναι η γνωριμία με μια μεγάλη ποικιλία διαφορετικών βιβλίων, καθώς και η ενασχόληση με μια υλικότητα που δεν περιορίζεται στον εντυπωσιασμό, αλλά συμβάλλει στην αφηγηματική διαδικασία και την κατασκευή της ιστορίας, ορίζει το ακροατήριο, αναδεικνύει αφηγηματικές τεχνικές, προσφέρει εμπειρίες πολυμεσικές και εγγράφει ιδεολογίες. Κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου θα επιχειρηθεί και η δημιουργία κάποιων από τα αυτά (βιβλία φωλιές, βιβλία ακορντεόν, βιβλία ανάμειξης, βιβλία διπλής όψης, βιβλία με αποσπώμενα τμήματα και βιβλία καρουσέλ).
2. Μαρία Σφυρόερα, επίκουρη καθηγήτρια, Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ε.Κ.Π.Α.
«Δίνοντας χώρο και χρόνο σε όλα τα παιδιά. Η πρόταση τής διαφοροποιημένης παιδαγωγικής»
Η διαφοροποιημένη παιδαγωγική είναι μια παιδαγωγική επικεντρωμένη στις ίδιες τις διαδικασίες μάθησης, στον κάθε μαθητή ξεχωριστά. Στόχος της είναι η διαμόρφωση ευέλικτου πλαισίου που επιτρέπει στον καθένα να ακολουθεί τις δικές του διαδρομές, τους δικούς του ρυθμούς, τους δικούς του τρόπους μάθησης, αλλά και να ανταλλάσσει τα δικά του βιώματα και τις δικές του εμπειρίες με τους άλλους.
Στο πλαίσιο του βιωματικού εργαστηρίου, μέσα από μικρές δημιουργικές δράσεις που εμπλέκουν όλους τους συμμετέχοντες δίνοντάς τους τη δυνατότητα να συνεργαστούν και να συνυπάρξουν, καταθέτοντας το δικό τους βίωμα και αξιοποιώντας τη δική τους ματιά και δυναμική, αλλά και μέσα από παραδείγματα ανάλυσης εκπαιδευτικών καταστάσεων, θα αναδυθεί ο ορισμός της διαφοροποιημένης παιδαγωγικής και θα αναλυθούν οι δυνατότητες που αυτή παρέχει σε κάθε εκπαιδευτικό πλαίσιο.
Θα συζητηθούν οι προϋποθέσεις για την αξιοποίησή της στην τάξη και οι παιδαγωγικές πρακτικές που την υποστηρίζουν και θα γίνει μια απόπειρα να αρθούν οι παρανοήσεις σχετικά με αυτή την έννοια και να παρουσιαστούν και τα όρια και οι προβληματισμοί που αυτή θέτει.
3. Γεώργιος Καλκάνης, καθηγητής, Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης, Ε.Κ.Π.Α.
«Παρατηρώ και πειραματίζομαι “όπως Παίζω”»
Δεδομένου ότι διεθνώς, σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, οι φυσικές επιστήμες περιλαμβάνονται στα βασικά γνωσιακά αντικείμενα, αλλά και ότι η μεθοδολογία τους και όχι μόνο το περιεχόμενό τους συνιστούν την ειδοποιό διαφορά τους από άλλα γνωσιακά αντικείμενα, η εισήγηση αφορά στην εφαρμογή της εκπαιδευτικής/διδακτικής μεθοδολογίας των φυσικών επιστημών, έστω και εν σπέρματι.
Η επικρατούσα (ή, ακριβέστερα, κυριαρχούσα) διεθνώς εκπαιδευτική μεθοδολογία για τις φυσικές επιστήμες είναι η επιστημονική/εκπαιδευτική μέθοδος με διερεύνηση. Αυτή αποτελεί τη συνέχεια και την προσαρμογή στην εκπαίδευση της ιστορικά καταξιωμένης επιστημονικής μεθόδου για την έρευνα από την ελληνική αρχαιότητα έως σήμερα. Στη χώρα μας εφαρμόζεται (και) στην ύστερη πρωτοβάθμια εκπαίδευση (ως ερευνητικά εξελισσόμενο εκπαιδευτικό πρότυπο) με πέντε διαδοχικά βήματα: παρατηρώ/ενδιαφέρομαι, σκέπτομαι/ερωτώ, δοκιμάζω/πειραματίζομαι, συμπεραίνω, εφαρμόζω.
Προφανώς στην προσχολική εκπαίδευση η μέθοδος αυτή (πρέπει να) εφαρμόζεται από τους εκπαιδευτικούς εντάσσοντας την «παρατήρηση» καθημερινών απλών φυσικών φαινομένων (που τυχόν ενδιαφέρουν τα παιδιά) στο παιχνίδι τους, αλλά και ενθαρρύνοντας και βοηθώντας τα να παίξουν παρεμβαίνοντας στα φυσικά φαινόμενα, να «πειραματιστούν» με αυτά.
Σχεδιάζοντας ο/η εκπαιδευτικός και αναπτύσσοντας δραστηριότητες με αφόρμηση καθημερινά απλά φυσικά φαινόμενα (όπως είναι η πτώση μικρών σωμάτων, η τριβή, η ροή του νερού, η δημιουργία σκιάς, η παραγωγή ήχου, η άνοδος/πτώση της θερμοκρασίας, …), είναι δυνατόν να κινήσει το ενδιαφέρον των παιδιών, ώστε να παίξουν/πειραματιστούν με αυτά (όπως θα επιχειρηθεί στο εργαστήριο) δοκιμάζοντας διάφορες ιδέες και αλλάζοντας την εξέλιξή τους. Έτσι θα καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα των παιδιών και θα αυξήσουν την κριτική τους ικανότητα με την πρόκληση ερωτημάτων και απαντήσεων…
4. Ουρανία Κούβου, Μέλος Ε.Ε.Π., Τμήμα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία, Ε.Κ.Π.Α.
«Διδασκαλία σχεδίου στην προσχολική ηλικία: Σχέδιο διαπραγμάτευσης»
Θα παρουσιαστεί μια μέθοδος διδασκαλίας σχεδίου σε μικρά παιδιά η οποία προϋποθέτει τη συνεργασία διδάσκοντος-μαθητευόμενου μέσω της διαδικασίας της διαπραγμάτευσης. Αυτή η πρακτική βασίζεται στην υπόθεση ότι τα παιδιά δεν είχαν ποτέ την ευκαιρία να παρακολουθήσουν έναν ενήλικα ενώ σχεδιάζει/ζωγραφίζει και δεν γνωρίζουν ότι αυτή η διαδικασία προϋποθέτει σκέψη, αποφάσεις, δοκιμές, λάθη και αναστοχασμό.
Τα παιδιά καλούνται, στο πλαίσιο της τάξης, να διορθώσουν τη δασκάλα ενώ σχεδιάζει στον πίνακα ένα αντικείμενο που εκτίθεται σε κοινή θέα. Για να το κάνουν αυτό αναγκάζονται να παρατηρούν ταυτόχρονα τα σημάδια που αυτή κάνει στον πίνακα και το αντικείμενο. Αυτή με την σειρά της πρέπει να κάνει εμπρόθετα «λάθη», αναγκάζοντας τους μαθητές να αναζητήσουν σωστές λεκτικές οδηγίες για να τη βοηθήσουν να τα διορθώσει.
Αυτή είναι προφανώς μια πρακτική που αναγκάζει τον μαθητευόμενο να παρατηρεί ενώ σχεδιάζει, αναπτύσσοντας ένα πιο ευρύ και πλούσιο σχεδιαστικό ρεπερτόριο. Η δασκάλα από τη μεριά της είναι σε θέση να αναλάβει ενεργό εκπαιδευτικό ρόλο στη διδασκαλία της τέχνης με συγκεκριμένο μαθησιακό στόχο, χωρίς να της ζητείται να έχει ιδιαίτερες σχεδιαστικές και καλλιτεχνικές γνώσεις.
Αυτή η προβληματική έχει τύχει επεξεργασίας και έχει ερευνηθεί στο πλαίσιο των πρακτικών ασκήσεων των φοιτητών του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Πανεπιστημίου Αθηνών.
5. Φίλια Δενδρινού, θεατρολόγος − θεατροπαιδαγωγός
«Θέατρο και δημιουργική αφήγηση στο Νηπιαγωγείο»
Η αφήγηση και το θέατρο είναι τέχνες στενά συνδεδεμένες μεταξύ τους.
Εμφανίζονται από τον αρχαίο κιόλας κόσμο, σχεδόν ταυτόχρονα με την ανάγκη του ανθρώπου για επικοινωνία. Άλλωστε είναι η προφορική αφήγηση που γέννησε τόσο το θέατρο, ως πράξη αναπαράστασης της ανθρώπινης περιπέτειας, όσο και τη γραπτή λογοτεχνία μεταγενέστερα. Από τους αοιδούς, τους μπουφόνους του Μεσαίωνα, τους βάρδους και τους τροβαδούρους της Αναγέννησης, τους λαϊκούς αφηγητές-παραμυθάδες ώς τους σημερινούς έντεχνους αφηγητές (ηθοποιούς, δασκάλους, βιβλιοθηκονόμους, κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχοθεραπευτές κ.ά.) ένας ζωντανός άνθρωπος με μοναδική σκευή τα εκφραστικά του μέσα αναλαμβάνει να επικοινωνήσει στο ανήλικο ή ενήλικο ακροατήριο ολόκληρο το… υλικό μιας ιστορίας. Όμως, καθώς μια ιστορία δεν είναι μόνον λέξεις, αλλά έχει χρόνο, χώρους, συναισθήματα, εντάσεις, τοπία, πρόσωπα, ο αφηγητής αναλαμβάνει να μεταφέρει όλα όσα συνθέτουν το ήθος και την ατμόσφαιρα μέσα στην οποία διαδραματίζεται η ιστορία. Μοιραία, συνδυάζει υπόκριση και αφήγηση.
Στο εργαστήριο θα ασχοληθούμε με τους τρόπους με τους οποίους μπορούμε να αφηγηθούμε ένα παραμύθι μέσα στην τάξη ενός νηπιαγωγείου χρησιμοποιώντας στοιχεία από την τέχνη του θεάτρου, ώστε να επιτύχουμε τη διαδραστικότερη σχέση του παιδιού με το υλικό της ιστορίας.
Έπειτα, η αναδιήγηση μαζί με στοιχεία αυτοσχεδιασμού μπορεί να αποτελέσουν ένα καινούργιο υλικό που μας οδηγεί στη δραματοποίηση.
ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΕΙΣΗΓΗΤΩΝ Β΄ ΖΩΝΗΣ
1. Λουκία Μπεζέ,καθηγήτρια, Τμήμα Επιστημών τής Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Η «Πινακωτή» (1 και 2) είναι ένα εκπαιδευτικό υλικό με 40 παιχνίδια, ειδικά σχεδιασμένο για να βοηθά στη φωνολογική συνειδητοποίηση των ήχων της ελληνικής γλώσσας. Τα παιδιά μαθαίνουν να εντοπίζουν, συνειδητά, τις ηχητικές μονάδες της γλώσσας, 76 ήχους και συνδυασμούς ήχων, και έτσι βοηθούνται να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν χωρίς δυσκολίες. Αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο δουλειάς για τους εκπαιδευτικούς της προσχολικής εκπαίδευσης και των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, καθώς και για όσους ασχολούνται με τις μαθησιακές δυσκολίες και τις διαταραχές του λόγου.
Μετά από μια σύντομη παρουσίαση του υλικού, οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο θα έχουν την ευκαιρία να χειριστούν το υλικό, να γνωρίσουν τα παιχνίδια της «Πινακωτής» και έτσι να προσεγγίσουν τα διάφορα στοιχεία που συνθέτουν τη φωνολογική συνειδητοποίηση.
2. Ξένια Παρασκευοπούλου,ψυχολόγος, υπεύθυνη των Συμβουλευτικών Υπηρεσιών τής Φ.Ε. και Γιώργος Γεωργουλέας, ψυχολόγος, μέλος των Συμβουλευτικών Υπηρεσιών τής Φ.Ε.
«Δημιουργική σκέψη: Το νηπιαγωγείο ιδανικός χώρος για την καλλιέργειά της»
Η ύλη της εισήγησης έχει διαρθρωθεί στις παρακάτω ενότητες:
● Η φύση της δημιουργικής σκέψης: Οι τέσσερεις λειτουργίες του νου (πρόσληψη, μνήμη, κριτική σκέψη και δημιουργική σκέψη) και το έργο που επιτελεί η καθεμία. Δημιουργική σκέψη = Ο «καμβάς» της ευρηματικότητας, της εφευρετικότητας, της πρωτοτυπίας, της καινοτομίας.
● Αξιολόγηση της δημιουργικής σκέψης: Πέντε (5) τεχνικές και κριτήρια αξιολόγησης (πνευματική ευχέρεια, πνευματική ευελιξία και πρωτοτυπία).
● Πορίσματα έρευνας για τη δημιουργική σκέψη των παιδιών: Χαρακτηριστικά των δημιουργικών ατόμων. Εμπόδια στη δημιουργική σκέψη και τρόποι περιστολής τους.
«Λογοκρατούμενοι» vs «δημιουργικοί» γνωστικοί τύποι. Πορεία ανάπτυξης της δημιουργικής σκέψης (απότομη κάμψη περί την Δ΄ τάξη δημοτικού). Αλληλουχία των πρωτότυπων ιδεών (οι πρωτότυπες ιδέες είναι «όψιμες»). Συνάφεια μεταξύ ποσότητας και ποιότητας των ιδεών (η ποσότητα εμπεριέχει την ποιότητα). Η δημιουργική σκέψη με κατάλληλη άσκηση και αγωγή μπορεί να διευρυνθεί.
● Ειδικές τεχνικές δημιουργικής παραγωγής ιδεών: Κατιδεασμός (brainstorming), πλάγια σκέψη (lateral thinking), οι 72 ερωτήσεις SCAMPER που κεντρίζουν τη δημιουργική σκέψη, «προκρούστειοι» συνδυασμοί, βιονική - συνεκτική μέθοδος, το μοντέλο «Δημιουργικής Επίλυσης Προβλημάτων».
● Εφαρμογή ειδικών προγραμμάτων άσκησης της δημιουργικής σκέψης: Future Problem Solving, Odyssey of the Mind, Philosophy for Children, CoRT Thinking Program, το πρόγραμμα «Δαίδαλος».
3. Γιάννης Παπαδάτος, επίκουρος καθηγητής, Τμήμα Επιστημών τής Προσχολικής Αγωγής και τού Εκπαιδευτικού Σχεδιασμού, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
«Μονοπάτια ποίησης στο νηπιαγωγείο»
Στο πρώτο μέρος του εργαστηρίου θα πραγματοποιηθούν παιχνίδια ποίησης μέσα από τις διαδρομές του ήχου, του χρώματος, της κίνησης και του λόγου.
Στο δεύτερο μέρος θα επιχειρηθεί προσέγγιση συγκεκριμένου ποιήματος. Ο κύριος στόχος δεν είναι η πρόταση κάποιου σχεδίου ή κάποιας μεθόδου, αλλά μέσα από την πράξη και τη συζήτηση να αναδυθεί ένα ανοικτό πλαίσιο το οποίο είναι δυνατόν να προσαρμοσθεί στις ηλικίες των παιδιών και στις ιδιαιτερότητές τους, ώστε να εξελιχθεί σε πηγή χαράς, έμπνευσης και πολλαπλής ποιητικής δημιουργίας στη σχολική τάξη.
Δείτε το υλικό της παρουσίασης
4. Άρης Μαυρομμάτης, μαθηματικός, διδάσκων – ερευνητής, Τμήμα Εικαστικών-Εφαρμοσμένων Τεχνών, Πανεπιστήμιο Δυτικής Mακεδονίας
«Ανακαλύπτουμε τη συμμετρία μέσα από την τέχνη»
Επιτρέποντας στην οπτική μας αντίληψη να εκφραστεί με μία λέξη για οτιδήποτε αντιλαμβάνεται ως ωραίο, αναμφίβολα θα χρησιμοποιούσε τη λέξη «συμμετρία». Την ίδια λέξη θα χρησιμοποιούσε και στην περίπτωση κατά την οποία θα ήθελε να δηλώσει ότι κάτι έχει καλές αναλογίες ή ότι είναι καλά ισορροπημένο. Αυτό θα μπορούσε κάποιος να το αντιληφθεί παρατηρώντας τον πίνακα «Narcissus» του Caravaggio. Εδώ ο ζωγράφος επιχειρεί να αναδείξει την ισορροπία όλου του έργου μέσα από τη σχέση αντικειμένου και ειδώλου. Ωστόσο όμως η σχέση αυτή έχει καθαρά αισθητικό χαρακτήρα.
Η ανθρώπινη φύση επιθυμεί να κάνει ένα βήμα παραπάνω. Θέλει να βρει τρόπο να πεισθεί για το αισθητό αποτέλεσμα που της δημιουργεί η οπτική αντίληψη. Αναζητά έναν αυστηρό τρόπο να ορίσει αυτό που αντιλαμβάνεται αόριστα ως συμμετρικό. Τούτο το βρίσκει ως σχέση στον ιδεατό χώρο των μαθηματικών αντικειμένων και πρωτίστως στη Γεωμετρία.
Κατ’ αυτόν τον τρόπο μια ακριβής μαθηματική σχέση γίνεται ο φορέας πάνω στον οποίο θα εναποτεθούν ιδέες και θα εκφραστούν εικαστικά. Σκοπός του εργαστηρίου αυτού είναι η ανάπτυξη μιας δραστηριότητας η οποία θα υλοποιεί στη διδακτική πρακτική με τρόπο αλληλεπιδραστικό, αυτή τη μετάβαση από την Τέχνη στα Μαθηματικά. Παράλληλα θα είναι κατάλληλα προσαρμοσμένη στις ηλικίες των παιδιών της προσχολικής εκπαίδευσης.
5. Ζαμπέλ Μουρατιάν, εκπαιδευτικός − μουσειολόγος, Σύμβουλος Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης τού Ελληνικού Παιδικού Μουσείου
«Παίζοντας στο μουσείο: Βασικές αρχές τής εκπαίδευσης στο μουσείο»
Σκοπός του εργαστηρίου είναι η εξοικείωση των εκπαιδευτικών με το μουσείο μέσα από το παιχνίδι και τη χρήση συλλογών.
«Τα μουσεία επιτρέπουν στους ανθρώπους να εξερευνούν συλλογές για έμπνευση, μάθηση και ψυχαγωγία». Από αυτόν τον ορισμό, της Ένωσης Βρετανικών Μουσείων (2003), είναι φανερή η αλλαγή στον τρόπο που ο επισκέπτης μπορεί να αξιοποιήσει την επαφή του με το μουσείο. Πολύ σημαντικό ρόλο στη μουσειακή περιπέτεια έχει το παιχνίδι, που βοηθάει τα παιδιά αλλά και τους ενηλίκους να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν, να ξεδιπλώσουν τη φαντασία τους, να ορίσουν και να λύσουν προβλήματα, να πάρουν ρόλους και να δημιουργήσουν νοήματα-έννοιες γύρω από τα αντικείμενα. Παράλληλα, οι συλλογές, που αποτελούν τον πυρήνα κάθε μουσείου, με την κατάλληλη αξιοποίησή τους μπορούν να συμβάλουν στην αποτελεσματική μάθηση.
Ο κόσμος του παιδιού είναι σε μια συνέχεια μεταξύ της μέσα και έξω από το σχολείο ζωής του. Όταν η μάθηση στο μουσείο γίνει παιχνίδι και το παιχνίδι μάθηση έχει επέλθει διανοητική, συναισθηματική και κοινωνική ισορροπία στο παιδί, με αποτέλεσμα να δημιουργείται θετική διάθεση για την πορεία της μάθησης.
Τέλος, όταν ο εκπαιδευτικός της τάξης σχεδιάζει την επίσκεψη σύμφωνα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες της ομάδας του, τότε κάθε παιδί μπορεί να ζήσει μια θετική εμπειρία με νόημα, που θα μετατρέψει το μουσείο σε σύμμαχο για την καλύτερη κατανόηση του φυσικού και του τεχνητού κόσμου.